Serokê Tirkîyê Recep Tayyîp Erdogan roja Şemîyê rêz li selefê xwe yê îslamî yê sêdarekirî girt, di hewlekê de ku bingeha xwe ya muhafizkar di dengdana dîrokî ya duyem de kom bike.
Serdana Erdogan a bo gora Adnan Menderes li Stenbolê, wî vedigerîne wî zilamê ku wî n îşan pê da dema ku wî bangî hilbijartinên pêşwext yên 14ê Gulanê kir, bi mebesta ku riya xwe ber bi dehsala sêyem a desthilatdariyê hêsan bike.
Menderes salek piştî kudetaya leşkerî ya sala 1960 hate dadgehkirin û sêdarekirin da ku Tirkiye bêhtir ber bi ilmaniyetê vegere.
Erdogan di sala 2016an de ji hewldana kudetaya dijî hikûmeta wî ya bi koka Îslamî rizgar bû.
Serokê 69salî di meha Çile de ji alîgirên xwe re got ku ew dixwaze têkoşîna Menderes ya ji bo mafên olî û armancên neteweperest bidomîne li welatê 85 milyon kes, ku bi fermî ilmanî ye, lê bi piranî misilman e.
Erdogan di êvara gera yekem de bi heman rengî serdana mizgefta Ayasofya ya Stenbolê kiribû.
'Ew ditirsin'
Kandîdê opozisyonê Kiliçdaroglu bal kişand ser helmeta xwe li ser fikarên bileztir ji ber ku ew hewl dide ji paş ve were û desthilatdariyê vegerîne partiya ilmanî ya ku piraniya sedsala 20an li Tirkiyê desthiladar bû.
Wî hevpeyvînek televîzyonê ya derengê şeva Înê bikar anî da ku hukûmeta Erdogan tawanbar bike ku nahêle peyamên wî yên nivîskî bigihin dengderan.
Karmendê berê yê 74 salî got: "Ew ji me ditirsin."
Axaftina wî wergerandina tiştê ku alîgirên opozisyonê yên ku gelek ji wan lîberal ên ku li bajarên mezin wek Stenbol û Îzmîrê dijîn, bi salan e dibêjin.
Tevî ku hilbijartinên Tirkiyê azad bûn, çavdêr dibêjin ew ne gelekî dadmend bûn.
Serokê erka çavdêriya hilbijartinê ya Rêxistina Ewlekarî û Hevkariyê li Ewropayê (OSCE) Michael Georg Link piştî gera yekem got, "Ev hilbijartinên hevrikî bûn lê dîsa jî bi sînor bûn."
Link got, "sûcdarkirina hin hêzên siyasî, di nav de girtina çend siyasetmedarên opozîsyonê, rê li ber piralîbûna siyasî ya tam girt û mafên kesan ji bo beşdarbûna hilbijartinan asteng kir."
'Afirandina nûçeyên sexte'
Di deh salên yekem ên desthilatdariya Erdogan de, geşbûna aborî ya xurt û têkiliyên germ ên bi hêzên rojavayî re ku statûya wî ya cîhanî û piştgirîya wî ya navxweyî bilindtir kir, diyar bûn.
Lê deh salên duyem bi skandaleke gendeliyê dest pê kir û di demeke kurt de ket nav tepeserkirineke siyasî û salên tevliheviya aborî ku gelek destkeftiyên destpêkê ji holê rakirin.
Kontrolkirina Erdogan ya desthilatdariyê, bû sedema yekdestdariya medyayê ji hêla hukûmetê û hevalbendên wê yên karsaz ve.
Rêxistina Rojnamegerên Sînornenas (RSF) diyar kir ku Erdogan di meha Nîsanê de li TRT Haberê 60 qatî zêdetirî Kiliçdaroglu dema weşanê wergirtiye.
Kiliçdaroglu di hevpeyvîna xwe ya televîzyonê de wiha got: “Hemû sazî girtine…Divê em vê dewletê ji nû ve ava bikin."
Erdogan roja Înê hevpeyvîna xwe ya televîzyonê bikar anî da ku êrîşî romala rojavayî ya hilbijartinê bike.
Erdogan got, "Çapemeniya rojava hemû bala xwe daye ser me. Ji welatên xwe zêdetir bi hilbijartinên li Tirkiyê mijûl in…Lê ew her gav nûçeyên derewîn çê dikin."
Metirsiya aborî
Dengdan di derbarê çarenûsa lîreya dorpêçkirî ya Tirkiyê û aramiya bankên wê de bi huşdariyeke zêde tê.
Erdogan banka navendî neçar kir ku teoriya wî ya neasayî bişopîne ku dibêke rêjeyên faîzê yên kêm enflasyonê kêm dikin. Encam berovajî derketin.
Rêjeya enflasyonê ya salane ya Tirkiyê par gihêşt ji sedî 85 û lîre jî kete asteke daketî.
Lîre di heyama helmeta hilbijartinan de bi awayekî berbiçav li ser xwe maye, nîşanek e ku hukûmet berdêlên pir mezin dixe nav destwerdanên bazarê.
Aborînas hest dikin ku hukûmeta Erdogan dê hewce bike ku rêça xwe berovajî bike û bi tundî rêjeya faîzê bilind bike an piştgirîya lîreyê rawestîne heger ew bixwaze ku piştî dengdanê ji qeyraneke mezin dûr bikeve.
Giorgio Broggi ji mala weberhênanê Moneyfarm got, "Eger Kiliçdaroglu bi ser keve, ew ê tavilê siyasetek diravî ya ji ya Erdogan tundtir saz bike."
Çavkanî: AFP
