Wezareta perwerdeyê ya hikûmeta demkî li Sûrîyê roja Çarşemê ragihand ku ewê guhertinan di rêbazên xwendina fermî li welêt de bike, kêmî mehekê piştî ketina rejîma Beşar el Esed.
Wezareta, ku niha koma Îslamî ya Heyet Tehrîr el Şam (HTŞ) kontrol dike, ser rûpela xwe ya Facebook diyar kir ku guhertinên wê dê di pirtûkên pola yekê heta ya 12’an de pêk werin.
Wezareta perwerdeyê ligel heman daxuyanîyê guhertinên hinek têkstan di nav pirtûkên xwendinê de eşkere kir. Wekî mînak, navên serokê rejîma berê Beşar el Esed û bavê wî Hafiz el Esed dê ji hemû pirtûkan werin rakin. Herwiha, dê navê partîya Be’is ji hemû beşên xwendinê were hilanîn.
Wezareta hikûmeta nû da zanîn ku kursa perwerdeya niştimanî dê ji rêbaz û ezmûnên îsal were betalkirin. Wê got ku ev biryar hate holê jiber ku gelek agahîyên şaş tê de hebûn ku mebesta wan belavkirina reklamê bo rejîma Esed û bihêzkirina bingehên partîya wî bûn.
Wekî din, biryar hate standin ku navê Zenûbya, şaha navdar ya Tedmurê (Palmîra), ji pirtûkeke ola Îslamê ya pola sêyem were rakirin. Di pirtûkeke din de, yekîneyek bi tevahî derbarê teorîya pêşvebirina xwezayî ya mirovan dê were hilanîn.
Fedwa, dayika du zarokan li Şama paytext, ji Dengê Amerîka re xembarîya xwe derbarê vê biryarê da.
“Tu dikarî nav û wêneyên Esed ji hemû pirtûkan rake, lê tu nikarî dîrokê biguhere û zanistê veşêre,” Fedwa, ku paşnavê xwe neda, diyar kir.
“Ev tiştekî şaş e. Ev ne pirsgirêkeke siyasî ye, lê belê girêdayî siberoja zarokên me û welatê me ye.”
Hikûmeta demkî, di nav de jî wezareta perwerdeyê, ji alîyê HTŞ ve tê kontrolkirin. HTŞ berê şaxê el Qayîde li Sûrîyê bû. Lê tevî ku peywendîyên xwe ligel el Qayîde sala 2017an birî, pispor dibêjin hîn jî HTŞ xwedî îdyolojîyeke Îslamî ya tundrê ye.
Rêberên HTŞ soz dane ku hikûmetek veguhêz ya piralî damezrîne ku tê de pirrengîya olî û netewî ya Sûrîyê were nîşandan. Lê çavdêr dibêjin hinek kiryarên HTŞ yên ser erdê tersî îdîayên wan in.
“Ew tiştên xweş ser televizyonan dibêjin, lê di rastîyê de ev grûp îdyolojîya xwe li Sûrîyan ferz dike,” Yûsiv Ehmed, mamosteyê li bajarê Amûdê, ji Dengê Amerîka re got.
“Desthilata wan ne fermî jiber ku hîn hilbijartin pêk nehatine, lewra ew nikarin gavên wisa derbarê mijareke girîng bavêjin. Jibo mijarên wisa, sebir û ezmûn pêwîst in, lê ez bawer nakim ev herdu tişt li cem van kesan hebe. Eger ev biryarên bilez werin cîbicîkirin, dê bandora wan ya demdirêj li ser civaka Sûrî hebe,” wî da zanîn.
Ehmed bal kişand ser xalekê ku dê di pirtûkan dîrokê de werin guhertin, ew jî guhertina peyva “dagîrkeriya Osmanî” li Sûrîyê bo “desthilatdarîya Osmanî.”
“Ev ne serrastkirina şaştîyeke dîrokî ye, lê belê ew hewleke jibo dilxweşkirina hevalbendên wan yên Tirk e,” Ehmed dîyar kir.
Tirkîyê, ku ji 2011'an ve piştgirîya hinek komên çekdar yên opozisyona Sûrî dike, dibêje ku wê rolek di piştgirîya operasyona roxandina Esed de lîstiye. Karbidestên Tirk jî dibêjin ku wê Enqerê alîkarîya rêberên nû li Şamê bike jibo jinûveavakirina binesazîya siyasî û aborî ya Sûrîyê.
Ji bilî van guhertinan, di pirtûkên gelek polan de navên hinek kesayetîyên dîrokî dê werin hilanîn. Wekî mînak, di pirtûka ola Îslamê ya pola duwem de wezaretê ferman daye ku peyvên “Krîstîyan” û “Cihû” li têkstekê werin zêdekirin ku behsa kesên hêrsa jiber ku rê winda kirine ser wan heye.
Çavdêrîya Aşûrî ya Mafên Mirov, ku rêxistineke Krîstîyan li Swêdê ye, di daxuyanîyekê de ev guhertin wekî gaveke metirsîdar binav kir.
“Ev kiryar handaneke eşkere ye jibo kîndarîya olî û belavkirina gotara cudakirin û dûrxistinê,” wê rêxistinê di daxuyanîya xwe de got. Ev şîrovekirin tersî prensîpên tolerans û bihevrejîyana olî ye ku hergav civaka Sûrîyê pê hatiye nasîn.”
Di beşekî din yê heman pirtûkê de, li şûna hevoka: “şehîd ew kes in ewên ku di ber axa welêt de xwe kirin qurbanî”, hevoka: “şehîd ew kes in ewên ku di ber Xwedê de xwe kirin qurbanî” dê were danîn.
Bi dehan mînakên din yên guhertinên ji vî rengî hene ku gelek Sûrî dibêjin ew rêzê li pirrengî û cudahîyên olî li Sûrîyê nagirin.
Wezîrê perwerdeyê Nezîr el Qadirî di daxuyanîyekê de got ku ewê rêbazên xwendinê li hemû dibistanên Sûrîyê wek xwe bimînin heta ku komîteyên pispor li rêbazan vegerin û guhertinan tê de bikin.
“Me tenê biryar daye ku tenê tiştên girêdayî rejîma Esed ya berê di hemû pirtûkên xwendinê de werin rakirin, ligel serrastkirina hinek şîroveyên şaş yên ayetên Quranê,” el Qadirî got.
Joshua Landis, rêvebirê Navenda Rojhilata Navîn li Zanîngeha Oklahoma, got ku “pirtûkên xwendinê yên nû li Sûrîyê ji şîrovekirineke netewperest ya dîroka Sûrîyê ber bi yeka Îslamî ve diçin.”
Desteya Perwerdeyê ya Rêvebirîya Xweser ya Bakur û Rojhilatê Sûrîyê jî di daxuyanîyekê de rexne li van guhertinan kir û bang li hikûmeta nû ya Şamê kir ku van biryaran rawestîne.
“Ev guhertin metirsîyeke rasteqîn hember siberoja Sûrîyê ne. Ew dê nasnameya Sûrî biguherin û yekîtîya gelê Sûrî lawaz bikin.”